Dudak ve damak yarıkları halk arasında “tavşan dudak”, “kurt ağzı” gibi tabirlerle anılan doğumsal şekil bozukluklarıdır. Anne karnında dudağın şekillenmesi gebeliğin 4-7. haftaları arasında, damağın şekillenmesi ise 8-12. haftaları arasında gerçekleşir. Bu şekillenmelerin her hangi bir aşamada sekteye uğraması sonucunda dudak ve damak yarıklı bebek doğumları gözlenir. Dudak-damak yarıklarının görülme ihtimali 650-1000 canlı doğumda bir olarak hesaplanmıştır.
Sebepleri
Dudak-damak yarıklarının ortaya çıkmasında bilinmeyen sebepler yanında birtakım bilinen sebepler de mevcuttur. Örneğin; vitamin eksikliği ya da fazlalığı, açlık, annenin veya bebeğin oksijensiz kalması, annenin özellikle gebeliğin ilk üç ayı içerisinde almış olduğu bir takım ilaçlar(bulantı-kusma önleyici, kortizon türü, kanser ilaçları ve bağışıklık baskılayıcı ilaçlar vb. birçok ilaç), annenin X ışınlarına(röntgen) maruz kalması, gene annenin gebeliğin ilk üç ayı içerisinde geçirmiş olduğu kızamıkçık vb. hastalıklarla bazı virütik hastalıklar bebeğin yarık dudak-damaklı doğmasına neden olabilmektedir. Diğer önemli bir sebep ise kalıtımsal geçiştir. Kendilerinde dudak-damak yarığı olan ebeveynlerin çocuklarında da ortaya çıkma olasılığı oldukça yüksektir.
Tipleri
Dudak ve damak yarıkları, yalnızca dudakta veya damakta ya da dudak ve damakta birlikte görülebilirler. Dudakta veya küçük dilde küçük bir çentik şeklinde görülebilecekleri gibi hem dudağı hem damağı ve hem de diş kavsini kat edecek şekilde boydan boya yarık şeklinde, tek veya çift taraflı da olabilirler. Koruyucu önlemler 1.Akraba evliliği: Kalıtsal geçiş gösteren doğumsal şekil bozukluklarına akraba evliliklerinde çok daha fazla rastlanır. Bu nedenle akraba evliliklerinden kaçınmak gerekir. 2. İlaç kullanımı: Özellikle gebeliğin ilk üç aylık döneminde anne adayı, mümkünse hiç ilaç kullanmamalıdır. Aşeren anne adayları da özellikle bulantı-kusma önleyici ilaçlardan kaçınmalıdır. 3. Röntgen: Anne adaylarının gebelik boyunca radyasyona maruz kalmamaları gerektiği bugün artık tartışmasız bir kuraldır. 4. Kızamıkçık: Kızamıkçık geçirmemiş bayanlara gebe kalmadan önce kızamıkçık aşısı önerilmektedir. Karşılaşılan sorunlar Estetik görünüm bozukluğu, özellikle bebeğin ilk doğduğu dönemlerde annenin, babanın ve aile efradının psikolojisi üzerinde çok yıkıcı bir etki yaratır. Dişler düzgün ve tam olarak çıkmazlar. Bu durum ısırım bozukluklarına ve dolayısıyla çiğneme bozukluklarına yol açar. Bu çocuklar emerken ağız içinde vakum oluşturamazlar ve dolayısıyla ememezler. Bu da beslenme bozukluğunun başka bir nedenidir. Dudak-damak yarıklı çocuklarda yutkunma problemi de mevcuttur. Emdikleri gıda, ya burunlarından gelir ya da solunum yoluna veya östaki kanalına kaçar. Bunun sonucunda beslenme yetersizliği, orta kulak iltihabı ve solunum yolu enfeksiyonları sıklıkla görülebilir. Bu çocuklarda karşılaşılan en önemli sorunlardan biri de konuşma bozukluğudur.
Takip ve bakımında tavsiye edilen önlemler
1. Beslenme: Bu bebekler yarı oturur vaziyette beslenmelidir. Anne sütü sağılarak kaşıkla ya da özel damaklıklı biberonlarla verilebilir. Ortodonti uzmanlarınca imal edilen damak plakları bu konuda oldukça yardımcıdır. Beslenirken gıdaların burundan gelmesi, östaki borusuna ve nefes borusuna kaçması kesinlikle önlenmeli ve yeterli şekilde beslenebilmelidirler. 2.Yatış şekli: Bu bebekler uyutulurken yan ve yüzükoyun yatırılmalıdırlar. Nadiren yarık damakla beraber alt çene küçüklüğü ve dil sarkması durumu gözükebilir. Bu durumda bebekte ciddi solunum problemi ve hatta boğulma olabilir. Bunların daha da özel bakım ve takibe ihtiyaçları vardır ve kesinlikle sırt üstü yatırılmaması gerekir. 3. Ateşlenme: Bu çocuklarda ateş görüldüğü zaman bunu çok ciddiye almak gerekir. Çünkü orta kulak iltihabı ya da pnömoni olabilir. Hemen bir çocuk veya KBB uzmanına gösterilmelidir. 4. Zamanında ameliyat: Dudak-damak yarıklı doğan çocukların uygun yaşlarda ve uygun yöntemlerle bu konuda deneyimli plastik rekonstrüktif ve estetik cerrahi uzmanları tarafından ameliyat edilmeleri çok büyük önem arz eder. Diğer taraftan bu çocukların bir ekip yaklaşımıyla da ele alınmaları zorunluluğu vardır. Bu ekipte; çocuk uzmanı, diyetisyen, KBB uzmanı, odyolog, psikolog ve sosyal hizmet uzmanı, konuşma terapisti, ortodonti uzmanı, genetik uzmanı gibi birçok dal mensubunun yer alması yararlıdır. Plastik Rekonstrüktif ve Estetik Cerrahi Uzmanı hem ameliyatları gerçekleştirir ve hem de bu ekip elemanları arasındaki koordinasyonu ve iletişimi sağlar. Özetle söylemek gerekirse dudak ve damak yarıklı doğan bebekler ve ailelerinin, kendilerini uzun soluklu bir mücadeleye hazırlamaları ve yılmadan sürdürmeleri gerekir.
Dudak yarığı onarımı
3-6 aylık dönem içerisinde gerçekleştirilir. Erken dönemde dudak onarımı hem çocuğun estetik görünümünü ve ailenin psikolojisini düzeltir ve hem de çarpık olan diş kavsinin aynı hizaya gelmesini sağlar. Damak yarığı onarımı için uygun yaş 12-18 aylık dönemdir. Damak onarımıyla damaktaki yarık kapatılmakta, bebeğin daha kolay beslenmesi sağlanmakta, orta kulak iltihabı ve pnömoni riski azaltılmaktadır. 12-18 aylık dönemde damağın problemsiz şekilde onarılması çocuğun normal konuşmayı öğrenmesini sağlayacaktır. Eğer damak onarımı daha geciktirilirse çocuk bozuk konuşmayı öğrenir ve ileride damağı ameliyat edilse de konuşması düzelmeyebilir. Konuşmasını düzeltmek için özel konuşma tedavisine ihtiyaç olur veya ekstra başka ameliyatlar gerekebilir. Burun onarımı. Dudak-damak yarıklı çocukların daima burunlarında da problem vardır. Bu problem 16-18 yaşından sonra, bunlara özel tekniklerle ameliyat edilerek düzeltilir. Çene operasyonları. Dudak damak yarıklı çocuklarda zamanında operasyonlar yapılmış olsa dahi çene gelişimlerinde problemler ve bunlara bağlı fonksiyonel ve estetik bozukluklar görülebilir. Bu problemlerin ortodontik yöntemlerle düzeltilemediği durumlarda çene cerrahisi operasyonları kaçınılmazdır. Ancak bu operasyonların yüz kemiklerinin gelişimini tamamladığı 17-18 yaşlarından sonra yapılmaları uygundur.
